Hoe blijf je als ontwerper aan het werk in deze tumultueuze tijd?

/ ZinVol/
Foto van gastblogger Henk-Jan Panneman bij ‘Hoe blijf je als ontwerper aan het werk in deze tumultueuze tijd’ voor de website van ZinVol (Nuchtere ondernemerscoaching)

Gastblogger Henk-Jan Panneman is grafisch ontwerper en illustrator. Hij heeft sinds 1997 zijn handen vooral vol aan het ontwerpen van

  • magazines

  • websites

  • boeken

  • huisstijlen en

  • illustraties 

Maar de laatste jaren verandert er veel in deze branche, en in die van journalisten en fotografen. Hoe blijft hij aan het werk?

 

Vieja historia - over uitsterven en aanpassen

"In de tijd dat ik begon met mijn werk maakte ik met mijn vriendin een reis door Midden-Amerika. Eén van de vele dingen die me zijn bijgebleven is de dynamische vaartocht over het Meer van Nicaragua naar het vulkaaneiland Ometepe. Het meer lijkt op de zee, het is zo groot dat je de overkant niet ziet. De reis duurde uren langer dan bedoeld; door harde wind en hoge golven kwam de roestige boot amper vooruit. Het binnen geslagen water stroomde onder de bankjes over de vloer, vermengd met de kots van wie niet sliep, van links naar rechts, van rechts naar links, op de trage cadans van het stampende schip. Het was zaak om ook je bagage op de bankjes te hebben. Ik las een interessant verhaal over de gevaarlijke zoetwaterhaai die in het meer leefde. Het meer had ooit in open verbinding gestaan met de zee, en vissen zwommen in en uit. Door vulkaanuitbarstingen raakte het meer echter geïsoleerd van de zee, werd langzaamaan zoet, en de meeste zoutwatervissen stierven uit. Maar er was een haaiensoort die zich wist aan te passen aan de veranderende omgeving en voilá, de Haai van het Meer van Nicaragua, Carcharhinus nicaraguensis, zag het levenslicht. Een unieke haaiensoort met als specialiteit: leven in zoet water. Zelden was ik meer opgelucht dan later die nacht, toen we geradbraakt maar veilig voet aan wal zetten op Ometepe. Later zou ik nog wel eens terugdenken aan die haaien met hun specialisme.

Misschien kun je het woord niet meer horen: crisis. 
(Crisis, hier? Kijk eens in een arm land.) De levensstandaard in Nederland is één van de hoogste ter wereld, en nu hapert de economie. Je ziet het niet altijd maar op bepaalde plekken is het goed merkbaar. Door de eh ... crisis, overheidsbezuinigingen en de omschakeling van de communicatiestroom van papier naar online, is in korte tijd veel werk in de grafische sector verdwenen. Collega's noemen het een 'gekke tijd', drukkers gaan failliet of bellen of er binnenkort nog werk aan komt. 

Het vak grafisch ontwerpen is nog niet zo oud. Het ontwikkelde zich vanaf het begin van de twintigste eeuw en kwam in enkele decennia tot grote bloei. En nu? Het is niet voor het eerst dat een technologische revolutie zijn tol eist in de grafische sector. Bij mijn moeder hangt nog steeds een letterbak aan de muur, relikwie uit de tijd van loodzetsel.

Als aan een vakgebied geen behoefte meer is, dan sterft het uit

Goed, dat is nu niet aan de orde maar veel collega's kijken met zorg naar de ontwikkelingen. Anderen zien nieuwe kansen.

Voor eenpitters is het devies simpel: ga soepel om met veranderingen. Kijk naar welke specifieke diensten vraag is en zorg dat je daar goed in bent - of wordt. Zo houd je brood op de plank en en passant ontwikkel je je (latente) talenten. Dat is de theorie. Ik vergeet altijd dat de theorie het makkelijkst is. De uitvoering, die líjkt makkelijk - je hoeft je plan immers alleen nog maar uit te voeren? Als ik een Plan heb, denk ik dat ik al klaar ben. Terwijl het dan pas begint. Dit verschijnsel noemt men wel een Valkuil, daar bestaan ook goede blogs over.

Over hoe om te gaan met de crisis en het veranderende vraag- en aanbodgebeuren denk ik na, en soms lukt het ook de ideeën die uit dat nadenken voortkomen in de praktijk te brengen. Ik heb geen briljant masterplan maar sommige ideeën lijken te werken. En soms komt een activiteit op mijn pad zonder dat ik dat zo van tevoren heb bedacht. Ik heb toch geprobeerd er wat lijn in te brengen, die ideeën noem ik maar even Omschakeling, Versnippering en Lesgeven.

Het masterplan van Henk-Jan Panneman

1. Omschakeling

Daarmee bedoel ik niet jezelf omscholen van aannemer naar bibliothecaris, maar zijpaden bewandelen en inzetten op deelspecialismen. In mijn geval bijvoorbeeld illustreren en tekenen, van cartoons tot infographics en topografische kaarten. In boeken en magazines die ik heb ontworpen, heb ik veel ervaring opgedaan met het zelf maken van allerlei illustratiemateriaal. Nu word ik ook gevraagd voor zulke kleine, inpasbare elementen die op zichzelf kunnen staan of in een groter geheel moeten worden verwerkt.

Een collega-ontwerper had een baan bij een reclamebureau en in zijn vrije tijd maakte hij lettertypes. Die is hij gaan verkopen op internet en het loopt als een trein. Gelukkig maar, want het reclamebureau ging failliet en hij leeft sindsdien van zijn letters.

Veel tekstschrijvers moeten ook foto's aanleveren bij hun artikel. Ik kan wel roepen dat ik liever foto's ontvang van een echte fotograaf, want die zijn beter, maar naar mij wordt ook wel eens niet geluisterd. Dus voor een tekstschrijver die regelmatig foto's maakt, ligt het advies voor de hand om foto's van goede kwaliteit te leveren, en te proberen daarmee onderscheidend te zijn.

Ik ken veel minder schrijvende fotografen. Dat is eigenlijk jammer, want fotografen zijn goede observatoren. En een ontwerper zou heel goed kunnen schrijven over beeld en beeldcultuur. Waarom gebeurt dat amper? We leven toch in een beeldcultuur? Er zijn omgekeerd wel schrijvers die zich met de visuele wereld bezighouden en voortdurend schrijven over kunst en design.

Omschakeling van papieren naar digitale publicaties is ook een optie. Ik heb een digitaal magazine gemaakt en links en rechts worden apps gebouwd. Klinkt leuk en dat is het ook, maar op het moment van schrijven is er beperkte vraag naar in mijn omgeving. Dan gaat het vaak meer om het ontwikkelen van vaardigheden dan om invulling geven aan een klantvraag. Hier ligt wel een goede kans voor specialisaties.

2. Versnippering

Dat gaat vanzelf als je verschillende disciplines beheerst. Iets van dit en iets van dat. Probeer nieuwe dingen uit, richt je aandacht nu eens op dit en dan op dat. Als je dat in wisselende samenstelling samen met andere mensen doet, krijg je netwerksynergie. Dus je doet als deeltijdspecialist A zijnde, project B met groep mensen C, en daar ontmoet je D die op zoek blijkt naar specialist E, en toevallig bèn jij ook deeltijdspecialist E. Enzovoorts.

Het mooie van versnippering is dat je verschillende aspecten van je professie kunt aanspreken, wat leidt tot een afwisselend leven. Het economisch voordeel is dat als naar de ene dienst geen vraag is, de andere het best heel goed kan doen.

3. Lesgeven

Denk aan workshops, trainingen, onderwijs. Je hebt in je werkzame bestaan een schat aan kennis en ervaring opgebouwd. Maar al te vaak kun je hiervan slechts een klein deel aanspreken. Door les te geven kun je het doorgeven, wat op zich al heel nuttig is. Maar je leert zelf het meest door anderen iets te leren, dat is de grap. Je wordt op een andere manier uitgedaagd dan in een klant/leverancier-relatie. Je slaat minstens drie vliegen in één klap:

  • vergroting van je netwerk,

  • geld verdienen,

  • en door expertise te delen bereik je de status van expert, wat zicht biedt op opdrachten in je core business.

Ik heb mezelf verrast en workshops geleid, voor de klas gestaan en opgetreden bij evenementen. Vaak leidt het één tot het ander en je merkt vanzelf welke dingen je goed af gaan.

Oja, die haai

Speciaal voor dit blog zocht ik het verhaal van de haai in het Meer van Nicaragua nog eens op. Bleek dat onderzoekers 50 jaar geleden al tot de conclusie waren gekomen dat de gespecialiseerde zoetwaterhaai nooit bestaan had. Exemplaren van de stierhaai waren in de San Juan rivier stroomopwaarts gezwommen tot in het meer. De stierhaai leeft over de hele wereld in kustwateren en rivieren en overleeft prima in zout én zoet water.

Doe als de stierhaai. Zwem in zout en in zoet, tegen de stroom in of met de stroom mee als dat beter uitkomt, en overleef overal."


Op dit blog staan meer gastblogs, bijvoorbeeld van


Ik werkte dit gastblog bij op 6 juli 2022. Ik plaatste het in oktober 2012.
Nooit meer tips missen? Ontvang mijn nieuwsbrief.